Met avonturier Redmond O'Hanlon op ontdekkingsreis

 

Redmond O’Hanlon is twee eeuwen te laat geboren

In het spoor van Przewalski

In de nieuwe Vpro-serie O’Hanlons Helden treedt de legendarische Britse reisboekenschrijver Redmond O’Hanlon in de voetsporen van 19de eeuwse ontdekkingsreizigers. Het resultaat is een reeks bizarre reisavonturen vol drama, ontberingen en mislukkingen. 

 

DOOR MARK ROOS 

Hij was de absolute ster van de tv-serie Beagle: in het kielzog van Darwin. De Britse avonturier en reisboekenschrijver Redmond O’Hanlon (64) is met zijn enorme bakkebaarden en grijze kuif niet alleen een opvallende verschijning; hij is ook nog eens een rasverteller.

Hoewel academisch geschoold zijn de verhalen die O’Hanlon vertelt verre van ontoegankelijk. Dat geldt zowel voor zijn boeken, die verslag doen van zijn adembenemende avonturen in Borneo, Congo en Venezuela, als voor zijn tv-optredens. Er zijn weinig mensen die met zoveel humor en bravoure kunnen vertellen over de candiru, het penisvisje dat de eigenaardige gewoonte heeft de urineleider in te zwemmen van mannen die in de Amazone plassen, en de Venezolaanse traditie om een apenschedel in de soep te gooien om er vervolgens de oogballen uit te zuigen. O’Hanlon is belezen zonder dat hij daarmee pocht. In die zin is hij een geestverwant van de in 2002 overleden tv-ontdekkingsreiziger, eilandfanaat en bibliofiel Boudewijn Büch.

In de nieuwe Vpro-serie O’Hanlons helden treedt de kleurrijke Brit in de voetsporen van wetenschappers, schrijvers en ontdekkingsreizigers die hij bewondert. Vrijwel alle helden die aan bod komen in de achtdelige serie leefden in de 19^de eeuw. ,,De meest opwindende eeuw die er is,’’ vindt O’Hanlon. ,,Er was zo veel te ontdekken. Zo veel grote zaken ook. Als ik dan geleefd zou hebben, had ik ontdekkingsreiziger willen zijn. Zo iemand die stap voor stap de geheimen van het dieren- en plantenrijk ontrafelt. Ik was graag Alfred Russel Wallace geweest, natuuronderzoeker, tijdgenoot van Darwin en een van mijn grote helden.’’

Volgens O’Hanlon is in de 19^de eeuw een compleet nieuwe manier van denken ontstaan. ,,Tot die tijd werden alle wonderen der natuur toegeschreven aan God. En toen kwamen Wallace en Darwin met hun evolutietheorieën en was alles wat groeit en bloeit opeens onderwerp van discussie.’’

O’Hanlon zegt dat er parallellen zijn tussen zijn eigen levensgeschiedenis en de ontwikkelingen in de 19^de eeuw. ,,Ik ben opgegroeid in een streng christelijke traditie en kwam in mijn tienerjaren in aanraking met de wetenschap, die heel andere antwoorden had op sommige vraagstukken dan het christendom. Ondanks de afkeuring van mijn ouders ben ik – vaak stiekem - veel gaan lezen van Wallace en Darwin, wat thuis tot conflicten leidde die doen denken aan de 19^de eeuw. Kerk versus wetenschap. Geloven versus weten. In mijn latere leven ben ik op reis gegaan, als ware ik een 19^de eeuwse ontdekkingsreiziger.’’

Als O’Hanlon over Darwin vertelt, wordt diens evolutietheorie in één klap inzichtelijk en behapbaar. Als geen ander weet O’Hanlon de geschiedenis tot leven te wekken. Of het nu gaat om ontdekkingsreizigers die per heteluchtballon in de 19^de eeuw de maan of de Noordpool wilden bereizen, om de ‘ontdekker’ van het przewalskipaard of om de eigenaardigheden van de kannibalen in Gabon: O’Hanlon heeft er een smeuïge anekdote over, vaak opgedist met humor en veel gevoel voor drama.

In O’Hanlons helden werkt de Brit samen met de Nederlandse regisseurs Roel van Broekhoven en Maaik Krijgsman. Voor laatstgenoemde was het werken met de Brit en de onderwerpen die hij voorstelde een ontdekkingsreis an sich. ,,Ik heb me dat nooit gerealiseerd, maar in de 19^de eeuw werden fantasieën vaak werkelijkheid. Je kon je in gedachten de meest bizarre dieren verbeelden, en vaak bleken die dan ook echt te bestaan. Miereneters, dinosauriërs, kangoeroes: je moet wel heel veel fantasie hebben om zoiets te verzinnen.’’

In een van de uitzendingen zien we dat O’Hanlon zich laat inzegenen door sjamanen in Mongolië. In andere afleveringen reist hij naar de binnenlanden van Gabon om te onderzoeken of kannibalisme nog in zwang is en gaat hij op berenjacht in Rusland. O’Hanlon: ,,Er mislukte ook heel veel in de 19^de eeuw. Een van de uitzendingen gaat bij voorbeeld over de ballonvaarders in de 19^de eeuw. Hun ontdekkingsreizen vallen bijna zonder uitzondering in de categorie mislukkingen. Zo is er een ballonvaarder die trachtte de maan te bereiken om tot de dodelijke ontdekking te komen dat er geen zuurstof is daar boven. Twee andere ballonvaarders wilden naar de Noordpool, maar werden onderweg opgegeten door ijsberen. Puur drama.’’

De vraag blijft wat er nog te ontdekken valt in deze tijden, waarin je kunt bungeejumpen in het Andesgebergte en raften in de Amazone. O’Hanlon: ,,Op microniveau valt er nog genoeg te ontdekken. Elke boom diep in het tropische regenwoud bevat op zijn minst 500 niet onontdekte micro-organismen. En daarnaast is er het heelal, waar nog heel veel te ontdekken valt, en de diepzee. Vooral dat laatste intrigeert me. Wat leeft daar allemaal heel diep op de bodem van de zee, verstoken van daglicht en het menselijke zichtveld, levend op een dieet van zwavel?’’

Krijgsman: ,,De schatting is dat er tussen Peru, Colombia en Bolivia nog zo’n zestig stammen in het regenwoud wonen. Stammen waar wij geen weet van hebben, die in complete isolatie leven, die nog nooit een blanke hebben gezien. Je kunt er eenvoudigweg niet komen, want de route ernaartoe is te gevaarlijk omdat het er vergeven is van de drugssmokkelaars. Fascinerend, toch?’’

O’Hanlon: ,,Ik zou graag nog een keer teruggaan naar de Orinoco-rivier in Venezuela, naar de regenwoud-kant van de Andes. Toen ik er was heb ik ze niet gezien, maar er schijnt daar een soort dwergenvolk te leven, vergelijkbaar met de inmiddels uitgestorven, één meter lange Floresmensen die op het Indonesische eiland Flores leefden. Ik ben daar zeer nieuwsgierig naar. Als ik de verhalen moet geloven, zijn het geen homo sapiens, maar een apart soort mensachtigen; een soort hobbits zeg maar.’’

O’Hanlons Helden, vanaf morgen acht zondagen lang om 20.15 uur op Nederland 2.