Jeroen van Merwijk blijft dwarsliggen

Als er in Nederland één cabaretier is die er niet op uit is het publiek te behagen, dan is dat Jeroen van Merwijk (56). Ook in zijn nieuwe, inmiddels twaalfde soloprogramma De vleesgeworden bescheidenheid, roeit hij weer luidruchtig tegen de stroom in.

‘Cabaret mag best wel een beetje schuren, knagen en treiteren’

Jeroen van Merwijk blijft dwarsliggen

DOOR MARK ROOS

Cabaret moet een beetje schuren en knagen, vindt Jeroen van Merwijk. De Utrechtse beroepsdwarsligger, naast cabaretier ook schilder, columnist en tekstschrijver, weigert consequent de weg van de minste weerstand te kiezen.

Nu ‘rechts’ aan de macht is en Powned en GeenStijl aan de weg timmeren, vindt Van Merwijk het hoog tijd voor een lofzang op de sociaal-democratie. ,,In mijn nieuwe programma ga ik het eindelijk eens onverbloemd over politiek hebben,’’, zegt hij van achter een kop dampende thee in zijn Utrechtse jaren dertigwoning. ,,Ik ga het hebben over de bezuinigingen op kunst en cultuur, over de grimmige houding ten aanzien van kunst en over links en rechts. Vroeger, in mijn tijd zeg maar, was het hip om links te zijn. Nu is het als jongere hip om rechts te zijn. Ik ben van mening dat wij dankzij de sociaal-democratie kunnen leven zoals we leven. Veel mensen schelden erop, maar vergeten dat ze hebben leren formuleren, lezen, schrijven en argumenteren door onderwijs dat we te danken hebben aan de sociaal-democratie.’’

Van Merwijk vindt dat de tijd rijp is voor een stevig statement van links. ,,Ik vind dat rechts heel goed kan uitdelen en heel slecht kan incasseren. Die jongens en meisjes van Powned en GeenStijl kunnen heel goed schelden op alles en iedereen, maar als je ze – op volledig redelijke gronden – terugpakt, dan vloeien er krokodillentranen en voelen ze zich gedemoniseerd. Iedereen is bang voor Powned en GeenStijl. Ik niet. Je moet ze gewoon niet serieus nemen maar gewoon eens flink bij de oren pakken en in de hoek zetten.’’

Ter voorbereiding van de show schreef Van Merwijk het boekje Meneer Van Merwijks laatste woord over kunst en cultuur. Daarna kan iedereen weer gaan twitteren. Ook schreef hij zes weken lang links columns, die hij dagelijks opstuurde naar De Telegraaf. ,,Als rechts de kans krijgt zijn meningen te ventileren in de zogenaamde linkse media, dan moet dat andersom toch ook kunnen? Meer dan dertig columns heb ik gestuurd naar die hoofdredacteur Sjuul Paradijs, maar ik heb nooit een reactie mogen ontvangen.’’

Van Merwijk benadrukt dat hij niet als een drammerige linkse preker over wil komen. ,,Voor mij is het de uitdaging om een verhaal te vertellen met sterke grappen. Dat je niet louter staat te preken voor mensen die het eens zijn met alles wat je zegt.’’

Met collega’s uit het vak werkte Van Merwijk samen aan programma’s als Mannen voor Vrouwen, Kopspijkers en de oudejaarsconference Gedoog, hoop en liefde van Erik van Muiswinkel. ,,In het wereldje heb ik de reputatie van die keiharde man die geen concessies doet en geen grappen wil maken om het grappen maken. Ik ben dol op grappen, maar ze moeten wel een functie hebben. Bijvoorbeeld dat het publiek lacht als een boer met kiespijn, met de gedachte: ‘is dit wel om te lachen’? In de Oudejaarsconference zat de grap dat als het CDA-congres het feest van de democratie was, Auschwitz het feest van het openbaar vervoer was. Daar is nogal wat om te doen geweest.’’

Het is wellicht om die reden dat de shows van Van Merwijk, net als die van collega André Manuel, niet worden uitgezonden door de publieke omroepen. ,,Schandalig,’’, vindt Van Merwijk. ,,Er is heel veel cabaret te zien op de Nederlandse televisie, en er zitten hele goede mensen tussen, maar het klassieke, schurende cabaret dat André en ik maken is niet welkom bij de omroepen. Cabaret op tv is prima, maar het mag kennelijk geen pijn doen.’’

Of hij zich een eenling voelt? ,,Het grote publiek mag mij dan misschien niet kennen, in de cabaretwereld sta ik aan de absolute top. Over gebrek aan waardering heb ik niets te klagen. Een kleine twintig jaar geleden kwam ik in het café een voormalig manager van Berdien Stenberg en de Dolly Dots tegen. Je kent dat wel, zo’n morsig type met zweetvlekken in zijn witte blouse. ‘Jij kan een hype worden’, zei hij tegen mij. Afgezien het feit dat ik nooit een hype ben geworden; ik wíl helemaal geen hype worden! Ik vind dat je je als cabaretier beter kunt ontwikkelen zonder van die apen in de zaal die afkomen op snelle grappen.

,,Ik heb een liedje geschreven Dat levert mooie foto’s op. Dat gaat over World Press Photos. ‘Het bloed dat uit die oren spuit, komt qua vlakverdeling niet goed uit. We moeten kritisch wezen aan de top, want dat levert mooie foto’s op’. Hard, zeg je? Zeker. Maar ik wil de vrijheid hebben om mensen tegen de haren in te strijken en dingen te doen die ze niet verwachten. En dat wil ik graag zo houden.’’

De Vleesgeworden Bescheidenheid van Jeroen van Merwijk gaat 1 december in première en is tot en met 29 mei te zien in de Nederlandse theaters. Het boekje Bestemming Paradijs, met afgekeurde linkse columns voor De Telegraaf, ligt eind februari in de winkels.