Youp van 't Hek is moe van de opinie-industrie

Zinloos getwitter, Griekenland, Luik, Alphen, Henk Bleker, bouwput Nederland, Kunduz, de plaszak, het Maasstad Ziekenhuis en de hetze tegen de subsidieverslinders in de kunstwereld: het komt allemaal aan de orde in de Oudejaarsconference 2011 van Youp van ’t Hek. ‘Ik ben misschien een beetje cynisch, maar zeker niet zuur en verzadigd’.

Oudejaarsconference rekent af met overdosis aan meninkjes

Youp doopt de pen in zijn hart

DOOR MARK ROOS

,,Vroeger zaten we aan tafel, achter een bord stamppot, de toestand in de wereld te bespreken’’, zegt Youp van ’t Hek in de kleedkamer van theater Castellum in Alphen a/d Rijn. ,,Tegenwoordig zetten we De wereld draait door aan. Daar zitten elke avond dezelfde broers – Peter R. de Vries, Jan Mulder, Felix Rottenberg, je kent ze wel – voor ons te denken, zodat we kunnen zeggen: ik was het wel met Mulder eens.’’

In zijn Oudejaarsconference De 2de Viool maakt Youp van ’t Hek(57) korte metten met wat je zou kunnen noemen de opinie-industrie. Mede door social media als Hyves, Twitter en Facebook wordt Nederland overspoeld door meningen en meninkjes. ,,Ik ben een eenvoudige Ajax-seizoenkaarthouder. Toen de crisis daar uitbrak heb ik pakweg 19 uitnodigingen ontvangen om mijn mening te geven. Ik ben daar niet op ingegaan. Ik wil daar als columnist en als cabaretier wellicht nog wat mee en wil mijn kruit dus niet verschieten.’’

Van ’t Hek heeft zijn kruit duidelijk niet verschoten. Op het podium van Castellum in Alphen a/d Rijn presenteert hij een oudejaarsconference vol peper en zout, snelle wendingen, gevatte theorieën en beeldschone muziek met een hoofdrol voor de grande dame van de Nederlandse klassieke muziek, Emmy Verhey.

Bij het maken van een oudejaarsconference zegt Van ’t Hek weinig geordend te werk te gaan en komt hij pas relatief laat op stoom. ,,Pakweg vier dagen voor de eerste try-out loop ik rond met een stomend hoofd. Dan ga ik er eens goed voor zitten en wordt de familie nerveus dat ik nog zo weinig materiaal heb en zo weinig doe. Als ik wat ruw materiaal heb, ga ik voorlezen in Theater Pepijn in Den Haag. Ik kan dan zien wat werkt en wat niet. Vaak donder ik heel veel weg. Zo heb ik een hele passage over de koningin geschrapt. Er werd heel hard om gelachen, maar soms vind ik de grap te gemakkelijk of de lach te gemakkelijk en voel ik me er niet prettig bij.’’

Van ’t Hek zegt dat de onderwerpen voor zijn spot niet eens zo belangrijk zijn. ,,Het gaat mij om de gevoelens en mechanismes erachter. Hoe dingen werken en hoe ik er tegenaan kijk. Ik werk ook niet volgens een lijstje met de thema’s van het jaar. Als ik zit te schrijven, doop ik de pen in mijn hart. En dan komt het. O ja, dat is gebeurd afgelopen jaar. En o ja, dat was ik vergeten.’’

Iedereen denkt tegenwoordig een oudejaarsconference te kunnen doen, van Guido Weijers tot Sjaak Bral en Beau van Erven-Dorens. Vind je niet dat de oudejaarconference aan inflatie onderhevig is?

,,Zeker, hoewel bij Beau de knipoog er zo dik bovenop ligt, dat ik het wel weer kan waarderen. Maar onlangs zag ik Dolf Jansen op verzoek van Pauw en Witteman briefjes voorlezen met grappen uit het publiek. Ik vond dat slecht, beschamend en raar. Het maken van een conference is een ambacht. Lang niet iedereen kan dat.’’

Was 2011 een dankbaar jaar voor cabaretiers?

,,Het was vooral een heftig jaar. Die idioten in Luik, Noorwegen en Alphen: er zijn betere jaren geweest voor de mensheid, hoewel het tussen 1940 en 1945 ook niet helemaal lekker scheen te gaan en de Vietnamoorlog ook niet bepaald een feestje was.’’

Zie je die gekte als een tendens of een incident?

,,Het lijkt erop alsof de idiotie toeneemt. Zo’n man in Alphen a/d Rijn die om zich heen begint te knallen. Wat wil zo iemand nou? Ik schiet eens een handvol mensen neer in een winkelcentrum. Probeer maar eens in het hoofd van zo iemand te kruipen: dat lukt gewoon niet.’’

Je hebt in je carrière toch heel wat oorlogen, schietpartijen en ellende voorbij zien komen.

,,Als je 20 bent en je leest dat er ruzie is tussen Israel, Libanon, Egypte en de Palestijnen, doet het je net iets meer dan dat je het voor de tachtigste keer leest. Ik durf te beweren dat de conflicten in het Midden-Oosten tot na mijn dood voortduren. Ook denk ik dat ik wat anders naar de Arabische lente kijk dan jongeren die denken: en nu gaat het gebeuren.’’

Heeft dat ook invloed op je functioneren als cabaretier?

,,Als ik ruim twintig jaar terug in de tijd ga naar het begin van mijn carrière, zie ik mezelf terug mét haar op mijn hoofd, zonder kinderen en met ouders die nog in leven zijn. Nu zijn mijn twee kinderen het huis uit, zijn mijn ouders overleden en ben ik een oudere man geworden. Een oudere, en soms ook wijzere man. Ik zie de kinderen van mijn vroege fans in de zaal zitten. Als mensen naar Youp van ’t Hek komen, kennen ze me, weten ze een beetje wat ze kunnen verwachten. Daarnaast heb ik al veel conferences geschreven, dus ik heb er ervaring in. Ik zeg niet dat ik het vak nu snap, maar ik weet wel hoe het niet moet. Soms kijk ik naar collega-cabaretiers en verbaas ik me. Wat moet ik met jouw eigen, particuliere beslommeringen? Waar is de twist, de klik, de clou?’’

Je bent cynisch geworden.

,,Cynisch maar absoluut niet zuur en verzadigd. Ik geniet van het leven, ik reis veel, lees veel, beleef veel. Ik heb al jaren geen vaste chauffeur, maar maak ik gebruik van studenten die me rondrijden. Om de humor een beetje erin te houden. En om te weten wat er speelt buiten mijn directe gezichtsveld. Dat houdt me fris en scherp.’’

Youps Oudejaarsconference De 2de Viool wordt uitgezonden op zaterdag 31 december om 22.15 uur op Nederland 1.

Jeroen van Merwijk blijft dwarsliggen

Als er in Nederland één cabaretier is die er niet op uit is het publiek te behagen, dan is dat Jeroen van Merwijk (56). Ook in zijn nieuwe, inmiddels twaalfde soloprogramma De vleesgeworden bescheidenheid, roeit hij weer luidruchtig tegen de stroom in.

‘Cabaret mag best wel een beetje schuren, knagen en treiteren’

Jeroen van Merwijk blijft dwarsliggen

DOOR MARK ROOS

Cabaret moet een beetje schuren en knagen, vindt Jeroen van Merwijk. De Utrechtse beroepsdwarsligger, naast cabaretier ook schilder, columnist en tekstschrijver, weigert consequent de weg van de minste weerstand te kiezen.

Nu ‘rechts’ aan de macht is en Powned en GeenStijl aan de weg timmeren, vindt Van Merwijk het hoog tijd voor een lofzang op de sociaal-democratie. ,,In mijn nieuwe programma ga ik het eindelijk eens onverbloemd over politiek hebben,’’, zegt hij van achter een kop dampende thee in zijn Utrechtse jaren dertigwoning. ,,Ik ga het hebben over de bezuinigingen op kunst en cultuur, over de grimmige houding ten aanzien van kunst en over links en rechts. Vroeger, in mijn tijd zeg maar, was het hip om links te zijn. Nu is het als jongere hip om rechts te zijn. Ik ben van mening dat wij dankzij de sociaal-democratie kunnen leven zoals we leven. Veel mensen schelden erop, maar vergeten dat ze hebben leren formuleren, lezen, schrijven en argumenteren door onderwijs dat we te danken hebben aan de sociaal-democratie.’’

Van Merwijk vindt dat de tijd rijp is voor een stevig statement van links. ,,Ik vind dat rechts heel goed kan uitdelen en heel slecht kan incasseren. Die jongens en meisjes van Powned en GeenStijl kunnen heel goed schelden op alles en iedereen, maar als je ze – op volledig redelijke gronden – terugpakt, dan vloeien er krokodillentranen en voelen ze zich gedemoniseerd. Iedereen is bang voor Powned en GeenStijl. Ik niet. Je moet ze gewoon niet serieus nemen maar gewoon eens flink bij de oren pakken en in de hoek zetten.’’

Ter voorbereiding van de show schreef Van Merwijk het boekje Meneer Van Merwijks laatste woord over kunst en cultuur. Daarna kan iedereen weer gaan twitteren. Ook schreef hij zes weken lang links columns, die hij dagelijks opstuurde naar De Telegraaf. ,,Als rechts de kans krijgt zijn meningen te ventileren in de zogenaamde linkse media, dan moet dat andersom toch ook kunnen? Meer dan dertig columns heb ik gestuurd naar die hoofdredacteur Sjuul Paradijs, maar ik heb nooit een reactie mogen ontvangen.’’

Van Merwijk benadrukt dat hij niet als een drammerige linkse preker over wil komen. ,,Voor mij is het de uitdaging om een verhaal te vertellen met sterke grappen. Dat je niet louter staat te preken voor mensen die het eens zijn met alles wat je zegt.’’

Met collega’s uit het vak werkte Van Merwijk samen aan programma’s als Mannen voor Vrouwen, Kopspijkers en de oudejaarsconference Gedoog, hoop en liefde van Erik van Muiswinkel. ,,In het wereldje heb ik de reputatie van die keiharde man die geen concessies doet en geen grappen wil maken om het grappen maken. Ik ben dol op grappen, maar ze moeten wel een functie hebben. Bijvoorbeeld dat het publiek lacht als een boer met kiespijn, met de gedachte: ‘is dit wel om te lachen’? In de Oudejaarsconference zat de grap dat als het CDA-congres het feest van de democratie was, Auschwitz het feest van het openbaar vervoer was. Daar is nogal wat om te doen geweest.’’

Het is wellicht om die reden dat de shows van Van Merwijk, net als die van collega André Manuel, niet worden uitgezonden door de publieke omroepen. ,,Schandalig,’’, vindt Van Merwijk. ,,Er is heel veel cabaret te zien op de Nederlandse televisie, en er zitten hele goede mensen tussen, maar het klassieke, schurende cabaret dat André en ik maken is niet welkom bij de omroepen. Cabaret op tv is prima, maar het mag kennelijk geen pijn doen.’’

Of hij zich een eenling voelt? ,,Het grote publiek mag mij dan misschien niet kennen, in de cabaretwereld sta ik aan de absolute top. Over gebrek aan waardering heb ik niets te klagen. Een kleine twintig jaar geleden kwam ik in het café een voormalig manager van Berdien Stenberg en de Dolly Dots tegen. Je kent dat wel, zo’n morsig type met zweetvlekken in zijn witte blouse. ‘Jij kan een hype worden’, zei hij tegen mij. Afgezien het feit dat ik nooit een hype ben geworden; ik wíl helemaal geen hype worden! Ik vind dat je je als cabaretier beter kunt ontwikkelen zonder van die apen in de zaal die afkomen op snelle grappen.

,,Ik heb een liedje geschreven Dat levert mooie foto’s op. Dat gaat over World Press Photos. ‘Het bloed dat uit die oren spuit, komt qua vlakverdeling niet goed uit. We moeten kritisch wezen aan de top, want dat levert mooie foto’s op’. Hard, zeg je? Zeker. Maar ik wil de vrijheid hebben om mensen tegen de haren in te strijken en dingen te doen die ze niet verwachten. En dat wil ik graag zo houden.’’

De Vleesgeworden Bescheidenheid van Jeroen van Merwijk gaat 1 december in première en is tot en met 29 mei te zien in de Nederlandse theaters. Het boekje Bestemming Paradijs, met afgekeurde linkse columns voor De Telegraaf, ligt eind februari in de winkels.