Helmert Woudenberg ontleedt Hitler én zijn vroege jeugd

Rasacteur Helmert Woudenberg, telg uit een nationaal-socialistische familie, overtuigde eerder in de theaters met zijn interpretaties van Jezus Christus en Pim Fortuyn. Vanaf september staat hij in de Nederlandse theaters met Übermensch, waarbij hij in de huid kruipt van Adolf Hitler.

66-jarige acteur bestudeerde drijfveren dictator

Helmert Woudenberg ontleedt Hitler

DOOR MARK ROOS
 
Helmert Woudenberg die een theatersolo over Adolf Hitler gaat doen: wie de achtergronden van de acteur kent, zal enigszins verbaasd zijn. Zijn vader, Jan Woudenberg, vocht als SS'er aan het oostfront en stierf vlak voor zijn geboorte. Zijn opa, Hendrik Jan Woudenberg, was Tweede Kamerlid van de NSB en voorzitter van het Nationaal-Socialistische Arbeidersfront. Ook Helmerts moeder was overtuigd nationaal-socialiste. Ze schreef lofdichten op Hitler, voordat ze een psychose kreeg en, kort na zijn geboorte, overleed aan een borstontsteking.
,,Sommige mensen denken dat ik dit soort voorstellingen maak als een soort van therapie of verwerkingsproces, maar dat is niet zo,'' zegt de 66-jarige acteur. ,,Ik sta redelijk neutraal tegenover de oorlog, met dien verstande dat ik natuurlijk wel nieuwsgierig ben naar het waarom van de bewondering van mijn vader en opa voor Hitler. Neemt niet weg dat ik met een afstand kijk naar wat er feitelijk in Duitsland is gebeurd, zonder schuldgevoel.''
Woudenberg werd na de oorlog opgenomen in beschermde omgeving van een pleeggezin in Hoofddorp. In zijn tienerjaren verhuisde de jonge Helmert naar de Ortheliusstraat in Amsterdam, waar hij introk bij opa Hendrik Jan, die zijn gevangenisstraf had uitgezeten. 'Zwarte weduwe' Florrie Rost van Tonningen kwam er regelmatig over de vloer en de oorlog was een terugkerend gespreksthema. ,,Mijn opa wilde nog wel eens over de oorlog beginnen, maar ik was puber en had daar geen belangstelling voor. Pas na zijn dood is mijn interesse voor de oorlog ontstaan. Toen was ik al in de 30.''
Pas na het lezen van boeken van de Duitse auteur Sebastian Haffner, kwam Woudenberg op het idee om een voorstelling over Hitler te maken. ,,Haffner heeft het bewind van Hitler als ambtenaar bij justitie van dichtbij meegemaakt en is gevlucht naar Engeland. In zijn boeken doet hij uit de doeken wat Hitlers bewind precies inhield en hoe hij als persoonlijkheid psychisch in elkaar stak.''
Het bijzondere aan Haffner is volgens Woudenberg dat hij Hitler niet demoniseert maar objectief beschouwt. ,,Haffner laat op een heldere manier zien dat Hitler wordt gedreven door menselijke drijfveren en dat je zijn afschuwelijke daden niet los kunt zien van de verschrikkelijke tijd die Duitsland doormaakte na de Eerste Wereldoorlog. Aan de andere kant toont hij ook feilloos aan dat Hitlers antisemitisme en rassentheorie op niets gebaseerd zijn. Hitler was ervan overtuigd dat joden willens en wetens chaos en oorlog probeerden te stichten om zo een greep te doen naar de wereldmacht, maar er zijn geen feiten die die stellingname ondersteunen.''
Woudenberg wil graag benadrukken dat hij zichzelf in Übermensch geen Duits accent zal aanmeten, geen pruik zal opzetten en ook geen snorretje zal opplakken.,,Ik ga er geen verkleedpartij van maken. Ik wil Hitler niet imiteren maar wil inzicht geven in de wordingsgeschiedenis van zijn karakter. In bijna al mijn voorstellingen is dat een belangrijk thema. Voor het programma over Pim Fortuyn ben ik in zijn levensgeschiedenis en zijn jeugd gedoken. Net als Hitler was Pim Fortuyn iemand die op alle mogelijke manieren buiten de boot dreigde te vallen en voor dichte deuren kwam te staan. Dat ik zo driftig op zoek ben naar de bron van mijn karakters, komt waarschijnlijk doordat ik wees ben. Ik stel mezelf regelmatig de vraag wie ik was geweest als mijn ouders waren blijven leven en mij op hadden kunnen voeden. Ik denk dat ik een ander persoon was geworden, maar zeker weten doe ik dat natuurlijk niet.''
- Ten tijde van zijn voorstelling over Jezus, kreeg Woudenberg een storm van kritiek te verwerken, veelal afkomstig van mensen die de voorstelling niet hadden gezien. Of de acteur niet bang is dat hij zich dit keer echt op glad ijs beweegt? ,,Ik weet wat ik doe en kom goed beslagen ten ijs. Ik oordeel niet en heb, net als in de voorstelling over Pim Fortuyn, geen mening. Het gaat er niet om wat Helmert Woudenberg vindt van Jezus, Pim Fortuyn en Adolf Hitler, maar het gaat er mij als acteur om om zo goed mogelijk in de huid van dat personage te kruipen en dat personage zo veel mogelijk tot leven te wekken.''
Übermensch door Helmert Woudenberg is van september t/m december te zien in de Nederlandse theaters. De première is op 7 oktober in Bellevue in Amsterdam. Meer informatie op www.grunfeld.nl